A carreira profesional de Santos Héctor Díaz é moi extensa. Natural de Monforte de Lemos foi galardoado na cuarta edición do ForoTelecos co Premio Enxeño pola súa gran actividade profesional. Destaca, entre outras, a súa participación na chegada da actual rede de televisión dixital terrestre TDT no rural galego. Hoxe coñecemos un pouco máis de cerca o seu traballo.

Cómo afectou o cambio da TDT en Galicia con esta nova actualización?

De maneira xeral, a TDT trouxo unha maior calidade do sinal e un aumento das canles dispoñibles para o espectador. De maneira particular, no rural supuxo un enorme avance, xa que ata entón moitas zonas só dispoñían de 3 canles (A1, A2 e TVG) e algunhas non tiñan cobertura de ningunha canle cun mínimo de calidade. A TDT ampliou de maneira significativa a cobertura, cunha rede de alta calidade e mantida pola Xunta de Galicia, o que tamén permitiu a moitos concellos liberarse do gasto de mantemento que supoñía manter a rede analóxica.

Sobre qué terreos traballaches para poder levar a cabo este gran proxecto?

Actuei na totalidade da provincia de Lugo, sempre no ámbito rural, alí onde non chegaba o sinal da rede principal que obrigaba por lei ás distintas televisións concesionarias a proporcionar unha cobertura do 98% da poboación. A Xunta de Galicia, promotora do proxecto, limitou a 50 habitantes a cobertura mínima para instalar un centro de extensión TDT. Hai que ter en conta que cada centro supuxo un investimento da contorna de 60.000 eur, polo que é lóxico que para optimizar os recursos públicos puxésese algún límite poboacional. Con esta premisa, para dar cobertura a parte dese 2% ( uns 6.000 habitantes ) non incluído por lei, na provincia de Lugo planifiquei unha rede formada por 58 centros. Para facerse unha idea máis clara do que esto supón, hai que indicar que o 98% da poboación ( 319.000 habitantes ) cóbrese na provincia de Lugo con 50 centros que conforman a rede principal de emisión TDT. E aínda habería que engadir que varios concellos, para dar cobertura ás poboacións que aínda quedaban fóra do proxecto da Xunta de Galicia, instalaron pola súa conta outros 25 centros máis, estes de moi baixa potencia e moi baixo custo en comparación cos anteriores. En 3 meses percorrín 30.000 km, deles unha parte importante por pistas forestais. Moito, moito monte.

Cal foi a duración en total de toda a distribución da red por zonas? Como se foi implementando?

A práctica totalidade da rede de extensión de TDT rural de Lugo planificouse e instalou nun tempo récord de 7 meses, entre decembro de 2009 e xuño de 2010. Nese curto espazo de tempo non só se fabricaron e instalaron os equipos, senón que tamén se construíron casetas, instaláronse postes soporte de antenas e mesmo se realizou algunha acometida eléctrica. E hai que destacar que, simultaneamente á rede de extensión rural de Lugo, instalouse nestes mesmos prazos a rede de outras 3 provincias galegas, así como parte da rede principal de Retegal e Cellnex Telecom.

Todo un reto técnico e loxístico realizado íntegramente en Galicia. Equipos fabricados en Galicia, instalados por empresas galegas e planificados por enxeñeiros galegos, algo do que o gran público e mesmo o ecosistema tecnolóxico de Galicia non ten coñecemento e que sorprende a moita xente cando teño ocasión de comentalo.

Cal foi o obstáculo máis difícil en canto a elaboración deste estudo para a súa implementación?

Teño que dicir que ademais de dificultades técnicas que expoñerei máis adiante, os maiores problemas foron o moi limitado prazo para realizar todo este intenso traballo así como o “pánico” de moitos alcaldes a que os seus veciños deixasen de ver a televisión. Había un claro “medo ao descoñecido” que me supuxo máis dun problema e unha presión engadida ao xa de seu técnicamente complexo proxecto. Hai que ter en conta que a planificación da rede TDT baseouse na rede analóxica existente. Esta rede, no rural de Lugo, estaba formada por máis de 100 centros, polo que o seu número ía rebaixar á metade. Os alcaldes pretendían que migrasen a TDT todos e cada un dos existentes en analóxico, o cal era inviable, tanto técnica como económicamente. Pasei moito tempo facendo divulgación didáctica e acougando a alcaldes e veciños. O tempo deume a razón e todo o mundo quedou máis que contento co resultado final.

Para os recén titulados que lean este artigo gustaríame dicirlles algo que non se estuda na Universidade, e é que un enxeñeiro non só traballa en cuestións técnicas, senón que ten que lidar continuamente con outro tipo de problemas, como por exemplo o aquí exposto.

Atopástesvos con algunha traba importante ao deseñar o sistema de transmisión de rede?

Nunha rede de emisión de TV analóxica non é posible utilizar a mesma canle de emisión en zonas próximas, xa que se autointerfieren entre sí. Os parámetros principais a ter en conta en analóxico son o nivel de sinal e a calidade da mesma. O nivel proporciónao un medidor de campo, pero a calidade mídese “a ollo” observando a pantalla, sendo os problemas máis frecuentes a dobre imaxe e a interferencia por outras emisións afastadas na mesma canle. En TDT o principal problema co que nos atopamos é a emisión en rede de frecuencia única (SFN). Despois de 18 anos de experiencia en transmisión e recepción de TV analóxica custaba asimilar que o que dicía a teoría (que era perfectamente posible emitir na mesma canle en zonas de cobertura solapada), puidese implantarse nunha rede real. Tiven que recoñecer que, efectivamente, aquelo era posible, e ademais supoñía un dos grandes avances da TDT: o gran aproveitamento do espectro radioeléctrico que se producía. Pero implantar unha rede en frecuencia única traía consigo importantes problemas.

No caso de reemisores que reciben o sinal doutro centro, ao estar o sinal recibido e emitido na mesma canle, prodúcese realimentación ou auto-interferencia entre ambas. Para evitar esta realimentación é necesario separar as antenas emisora e receptora o máis posible. No caso dos centros emisores da rede principal esto era relativamente sinxelo, ao traballar con torretas soporte de antenas de 30 m de altura, pero no caso dos centros de extensión de cobertura rural, o soporte de antenas era na práctica totalidade dos casos un poste de formigón de 10 m de altura. Aquí a teoría TDT dicía que a diferenza de nivel entre sinais emitida e recibida (desacoplo) para evitar a realimentación debía ser de polo menos 20 dB. Ata aquí perfecto, pero como se mide ese desacoplo? Pois non se pode, precisamente por ser os sinais emitida e recibida da mesma canle.

Este problema resólvese técnicamente de maneira sinxela, utilizando recepción satélite, pero o problema é que o custo de instalación dun centro con recepción satélite máis que duplica ao dun centro con recepción terrestre, ademais de ser moito máis caro de manter. Cando falamos de centros con coberturas de entre 50 e 100 persoas, o determinar a tipoloxía dun centro emisor convértese nun tema de gran importancia. Os chamados canceladores de ecos foron de gran axuda, xa que permitían desacoplos de tan só 10 dB, pero seguíamos sen poder medilo. Entón, se son o enxeñeiro que debe decidir se un centro debe ter recepción terrestre ou satélite e non podo medir o desacoplo, como decido? A resposta é experiencia e mundo real.

Ademais de enxeñeiro, ata o ano pasado tamén fun instalador de emisores TDT, o que me permitiu coñecer a TDT en profundidade, tanto dende o punto de vista teórico e de planificación como dende a parte de instalación da rede, detectando numerosos problemas que sendo únicamente enxeñeiro non ía poder liquidar. Co tempo, a práctica permitiume implantar unha escala de parámetros que me permitiron decidir sen un só erro a tipoloxía dun centro. Outro concepto novo con respecto á TV analóxica é a forma de medir o sinal. O nivel séguese medindo da mesma forma, pero aquí non hai dobre imaxe e a interferencia co canle non se pode ver a primeira ollada.

Así que todos os que traballamos en TDT pasamos a familiarizarnos cun parámetro fundamental: a MER, ou medida media de erro, que é a que realmente nos vai a indicar a calidade dunha sinal TDT. Inicialmente traballábase con medidores TDT sen pantalla, fiando todo ás medidas de nivel e MER, pero a práctica en campo real enseguida demostrou a necesidade de “ver” o sinal en pantalla, xa que, e aquí introdúcese o novo termo moi coñecido por todos, os famosos “pixelados” non se detectaban nun medidor sen pantalla. Os pixelados aparecían lóxicamente cando o nivel de sinal MER estaban no límite de sinal utilizable, pero en ocasións tamén con niveis altos de nivel de sinal. Por que ocorría esto último? Pois por outro quebradizo de cabeza importante chamado sinais fóra do intervalo de garda, sinais de nivel mínimo na mesma canle procedentes dun emisor afastado. Esta interferencia mídese cun bo medidor de campo e a única solución é actuar en orixe introducindo retardos nos moduladores do emisor interferente.

E por último, outro novo e incordiante problema: o fallo de sincronización por avaría do GPS. Sen estenderme en detalles, cada centro emisor (non ocorre nos reemisores) dispón dun sinal GPS que se utiliza para sincronizar tódolos emisores da rede. Este é o parámetro fundamental que permite o funcionamento en modo SFN. Un fallo de sincronización nun centro implica que sinais de tan só 25 dBuV provoquen fallo na recepción. Como todos os emisores da rede traballan na mesma frecuencia e sinais de 25 dBuV pode proceder de centros situados a máis de 100 kms, un fallo GPS implica un problema tremendo á hora de determinar cal é o centro que está a fallar. E non hai outra forma de sabelo que apagando os emisores que se supón que poden ser a orixe da interferencia ata que esta desapareza.

En fin, hoxe en día, 15 anos despois do inicio das emisións TDT témolo todo controlado, pero ao principio custou o seu e supuxo un interesante proceso de aprendizaxe sobre o terreo.